Η τοξοπλάσμωση είναι παρασιτικό νόσημα που εμφανίζεται σε ολόκληρο τον κόσμο, με μεγαλύτερη συχνότητα στις τροπικές περιοχές. Ο αιτιολογικός παράγοντας της τοξοπλάσμωσης είναι το πρωτόζωο Toxoplasma gondii. Ο τελικός ξενιστής, δηλαδή ο οργανισμός όπου γίνεται ο εγγενής πολλαπλασιασμός του παράσιτου, είναι η γάτα και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας των Felidae. Οι ενδιάμεσοι ξενιστές είναι πολλά είδη ζώων, όπως τα μηρυκαστικά, τα ιπποειδή, ο χοίρος, τα σαρκοφάγα, τα τρωκτικά, τα πτηνά, ο άνθρωπος κ.ά.

Το πρωτόζωο Toxoplasma gondii εντοπίζεται στο επιθήλιο του εντέρου και σε πολλούς άλλους ιστούς και εμφανίζεται ως άωρη και ώριμη ωοκύστη, καθώς και κύστη τοξοπλάσματος. Η γάτα μολύνεται συχνότερα με την κατάποση κύστεων που βρίσκονται στο κρέας μολυσμένων τρωκτικών, και ώριμων ωοκύστεων που βρίσκονται στα πόδια ή το έντερο μεταφορέων του παρασίτου (μύγες, κατσαρίδες κ.ά.), και αποβάλλει στο περιβάλλον άωρες ωοκύστεις, οι οποίες σε κατάλληλη θερμοκρασία περιβάλλοντος (περίπου 25°C) μετατρέπονται σε ώριμες (μολύνουσες) κύστεις μέσα σε 1-5 ημέρες. Οι τελευταίες είναι πολύ ανθεκτικές και παραμένουν ζωντανές σε υγρό περιβάλλον μέχρι περίπου 2 χρόνια, ενώ καταστρέφονται σε συνθήκες ξηρασίας. Στη χώρα μας έχουν βρεθεί άωρες κύστεις T.gondii σε κόπρανα γάτας σε ποσοστό 0,9%.

Παρά τον σημαντικό ρόλο που παίζει η γάτα στην επιζωοτιολογία της τοξοπλάσμωσης στα ζώα και στον άνθρωπο, ο άνθρωπος μολύνεται συχνότερα:

1) με την κατάποση ωοκύστεων που βρίσκονται:

• στο έδαφος, τα λαχανικά, τα φρούτα κ.ά.
• στο νερό, όταν αυτό προέρχεται από πηγάδια ή υδατοσυλλογές
• στο θαλασσινό νερό, και κατά συνέπεια στα θαλασσινά
• στο ωμό ή ατελώς ψημένο κρέας (<67°C στο εσωτερικό μέρος) κυρίως των μικρών μηρυκαστικών και του χοίρου, ενώ μικρό κίνδυνο αποτελεί αντίθετα το βόειο
• σε μη καλά παστεριωμένο γάλα που προέρχεται από προβατίνες ή αίγες

2) ενδομητρικά

3) διαγαλακτικά μέσω του θηλασμού

Αντίθετα οι περισσότερες μελέτες φαίνεται να δείχνουν ότι η γάτα συμμετέχει πολύ λίγο στη μόλυνση του ανθρώπου, για τους παρακάτω κυρίως λόγους:

1) οι περισσότερες γάτες αποβάλλουν τις ωοκύστεις μία μόνο φορά στη ζωή τους, για διάστημα 1-3 εβδομάδων μετά την πρώτη μόλυνση

2)η πιθανότητα επανάληψης της αποβολής ωοκύστεων είναι εξαιρετικά μικρή

3)σε γάτες που απέβαλαν εκατομμύρια ωοκύστεις με τα κόπρανα, αυτές δεν βρέθηκαν στο τρίχωμά τους μια εβδομάδα μετά το τέλος της αποβολής, προφανώς λόγω του επιμελούς αυτοκαθαρισμού της γάτας, και τέλος

4) σε σχετικές επιδημιολογικές μελέτες δεν έχει διαπιστωθεί αυξημένη πιθανότητα μόλυνσης στο κτηνιατρικό προσωπικό, στους ιδιοκτήτες γατών που ήταν ταυτόχρονα μολυσμένοι με τον ιό HIV και στις έγκυες γυναίκες που είχαν γάτα στο σπίτι, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.

Με βάση τα παραπάνω, η απομάκρυνση μιας γάτας από το σπίτι τέτοιων ανθρώπων δε δικαιολογείται, ενώ θα πρέπει να συνεκτιμηθεί ο κλονισμός του ζωοφιλικού αισθήματος.

Επειδή η πιθανότητα μόλυνσης του ανθρώπου από μία γάτα είναι πολύ μικρή, ο ορολογικός έλεγχος δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμος όταν θα υιοθετηθεί μια γάτα ή όχι. Αυτό συμβαίνει επειδή η ορολογική εξέταση δε συσχετίζεται ικανοποιητικά με την αποβολή των ωοκύστεων, αφού είναι γνωστό ότι συνηθέστερα οι οροθετικές γάτες έχουν ολοκληρώσει την περίοδο αποβολής των ωοκύστεων και επομένως δε συνιστούν πηγή μόλυνσης του ανθρώπου, ενώ γάτες με ενεργό αποβολή ωοκύστεων συνήθως είναι οροαρνητικές. Επισημαίνεται ότι οι οροαρνητικές γάτες είναι αυτές που αναμένεται να αποβάλουν ωοκύστεις στην πρώτη τους μόλυνση, με αποτέλεσμα να συνιστούν πιθανότερη πηγή μόλυνσης του ανθρώπου σε σύγκριση με τις οροθετικές.

Η πιθανότητα μόλυνσης του ανθρώπου από το Toxoplasma gondii ελαχιστοποιείται όταν εφαρμόζονται με σχολαστικότητα τα παρακάτω μέτρα:

1) πλύσιμο των χεριών με σαπούνι ύστερα από την επαφή με γάτα, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ανοσοκατεσταλμένα άτομα και κυοφορούσες γυναίκες

2) καθημερινή απομάκρυνση των κοπράνων της γάτας από την αμμοδόχο (οι ωοκύστεις δεν καθίστανται μολύνουσες πριν να περάσουν 24 τουλάχιστον ώρες) με τοποθέτησή τους σε πλαστικές σακούλες και την απόρριψή τους σε χώρους υγειονομικής ταφής

3) τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα και οι κυοφορούσες γυναίκες πρέπει να αποφεύγουν τον καθαρισμό της αμμοδόχου και την απομάκρυνση των κοπράνων της γάτας. Διαφορετικά θα πρέπει να φορούν γάντια και να ακολουθεί πλύσιμο των χεριών

4) η αμμοδόχος πρέπει να επενδύεται εσωτερικά με πλαστικό και να απολυμαίνεται συχνά με βραστό νερό ή με διάλυμα αμμωνίας 10% για 10 λεπτά

5) οι παιδικές αμμοδόχοι πρέπει να καλύπτονται για να μη μπορούν να αφοδεύουν μέσα σε αυτές οι γάτες

6) οι γάτες πρέπει να τρώνε μόνο μαγειρεμένη τροφή ή μια εμπορική γατοτροφή

7) καταπολέμηση των τρωκτικών και των κατσαρίδων μέσα στο σπίτι

8) όταν διαπιστώνεται η αποβολή ωοκύστεων από τη γάτα συστήνεται η καθημερινή αποκομιδή των κοπράνων και η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής στη γάτα

9) βράσιμο ή φιλτράρισμα του νερού που δεν προέρχεται από το δίκτυο ύδρευσης

10) χρήση γαντιών κατά το χειρισμό ωμού κρέατος και σχολαστικό καθάρισμα των επιφανειών παρασκευής και των μαγειρικών σκευών

11) το κρέας και τα οστρακοειδή να βράζονται ή να ψήνονται στους 80°C για 10 λεπτά ή να καταψύχονται στους -12°C για 24 ώρες και το γάλα να βράζεται πριν καταναλωθεί

12) τα λαχανικά και τα φρούτα να πλένονται και να αποφλοιώνονται και

13) να χρησιμοποιούνται γάντια για τη φροντίδα των κήπων.

Πηγή: 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Κτηνιατρικής Ζώων Συντροφιάς